Rzepak już do fazy 4 liści jest narażony na choroby takie jak: sucha zgnilizna kapustnych (Leptosphaeria spp. st. kon. Phoma lingam), czerń krzyżowych (Alternaria spp.), szara pleśń (Botryotinia fuckeliana st. kon. Botrytis cinera) czy cylindrosporioza (Pyrenopeziza brassicae st. kon. Cylindrosporium concentricum).
W okresie wschodów wiele patogenów może być przyczyną zgorzeli siewek lub może powodować zahamowanie wzrostu roślin. Do najczęstszych przyczyn nasilania się chorób należą:
- rosnący udział rzepaku w strukturze zasiewów
- zbyt częste siewy (co 2-3 lata - zbyt krótka przerwa w obsiewie)
- pogoda - długotrwałe susze albo przedłużające się skrajnie okresy opadów
Nasilenie czynników wywołujących choroby powoduje, że w wielu przypadkach pojawia się konieczność stosowania ochrony przy użyciu fungicydów. Można w ten sposób ograniczyć występowanie ważnych gospodarczo chorób.
Zanim zastosujemy fungicydy, warto spróbować alternatywnych metod zwalczania chorób. Zmniejszenie szans na pojawienie się np. suchej zgnilizny kapustnych można rozpocząć wybierając odmianę tolerancyjną na tę chorobę. Niemniej jednak sam wysiew takich odmian nie gwarantuje pełen ochrony, dlatego też nie należy wykluczać zastosowania środków ochrony roślin. W celu zapewnienia stabilnych, wysokich i dobrej jakości plonów oraz prawidłowego przezimowania, rzepak ozimy należy chronić już we wczesnych fazach rozwojowych.
Fungicydy stosowane jesienią
W ochronie rzepaku ozimego najpopularniejszymi środkami są fungicydy systemiczne (wnikają i rozprzestrzeniają się w tkankach roślin) z grupy triazoli, do której należą następujące substancje czynne: bitertanol, bromukonazol, cyprokonazol, difenokonazol, dinokonazolm, epoksykonazol, fenbukonazol, fluchinkonazol, flusilazol, flutriafol, metkonazol, myclobutanil, , protiokonazol, tebukonazol, tetrakonazol, triadimefon, tritikonazol.
Oprócz właściwości grzybobójczych triazole mają znaczny potencjał regulujący pokrój roślin. Ich mechanizm działania polega na zamianie lanosterolu do ergosterolu (odgrywający istotną rolę w budowaniu i funkcjonowaniu błon komórkowych grzybów) w grzybach patogenicznych i ent-kaurenu do kwasu ent-kauronowego (prekursora giberelin) w roślinie. Rośliny poddane działaniu triazoli są niższe oraz mają ciemnozielone liście, co jest związane z większą ilością chlorofilu i karotenoidów. Dodatkową funkcją triazoli w roślinie jest ich wpływ na zwiększenie tolerancji na niską i wysoką temperaturę, tzw. termoregulacja.
Po zastosowaniu triazoli szyjka korzeniowa staje się grubsza. To lepiej, ponieważ stanowi magazyn substancji zapasowych, przez co w dużym stopniu decyduje o przezimowaniu roślin. Substancje te ograniczają wynoszenie stożka wzrostu ponad glebę. Ponadto skracają ogonki liściowe, a jednocześnie stymulują rozwój systemu korzeniowego, co powoduje powstanie zwartej rozety liści tuż nad ziemią umożliwiając roślinie przetrwanie niskich temperatur oraz mroźnych i suchych wiatrów zimą.
Do momentu wejścia w przerwę wegetacyjną rzepak powinien wytworzyć rozetę złożoną z 8-9 liści osadzonych na grubej łodydze, a szyjka korzeniowa najlepiej jeśli ma średnicę nie mniejszą niż 0,8 cm. Ukształtowanie rozety rzepaku w takiej postaci zmniejsza prawdopodobieństwo uszkodzenia pąka wierzchołkowego nawet przy niewielkiej ilości pokrywy śnieżnej, co daje większe szanse przetrwania zimowego okresu spoczynku. Dzięki temu rozpoczęcie wiosennej regeneracji i rozwoju staje się szybsze.
Stosowanie triazoli
Skuteczność triazoli zachowana zostaje przy spełnieniu pewnych reguł. Zabieg można przeprowadzić generalnie w fazie 4-8 liści rzepaku. Zdecydowanie jednak lepiej, jeśli jest ich więcej niż 4, gdyż rzadko zdarza się, że rośliny są w tej samej fazie rozwojowej. To szczególnie ważne podczas przeprowadzania oprysku. Jeżeli roślina jest odpowiednio ukształtowana, to lepiej poradzi sobie z tą sytuacją, a triazole przyniosą zamierzony skutek. Natomiast jeżeli roślina będzie miała tylko 2-3 liście, może mieć kłopoty z harmonijnym rozwojem, zwłaszcza gdy istnieje niebezpieczeństwo występowania niskich temperatur nawet w krótkim okresie czasu. W obecnej sytuacji rzepak wytwarza 7-8 liści, nawet przy suchej pogodzie prawdopodobieństwo pojawienia się chorób jest duże, gdyż zwiększa się liczba roślin na powierzchni pola. Takie warunki pozwalają na utrzymanie wilgoci i swobodny rozwój grzybów.
Wykorzystując triazole należy trzymać się zalecanego terminu stosowania środka i jednocześnie przeprowadzić lustrację pola, aby określić stopień zagrożenia. W wielu przypadkach pomaga to w podjęciu decyzji o przeprowadzeniu zabiegu chemicznego. Natomiast jeśli chodzi o suchą zgniliznę kapustnych, to ocena organoleptyczna nie jest wystarczająca, dlatego też warto wesprzeć się sygnalizacją pochodzącą z Systemu Prognozowania Epidemii Chorób – SPEC, który ułatwi wyznaczenie terminu przeprowadzenia oprysku.
Zabieg z wykorzystaniem triazoli powinien zostać przeprowadzony przy minimalnej temperaturze 10-12oC. Jeśli jest chłodniej, nie stosujmy tej grupy środków. Bardzo ważne, aby zabieg nie był wykonywany zbyt późną jesienią, ponieważ rośliny pod wpływem skracającego się dnia i działania auksyn (fitohormonów) przechodzą z fazy wegetatywnej w generatywną.
Ponadto przy ustalaniu dawki triazoli, należy zwrócić uwagę na fazę rozwojową roślin i zagęszczenie łanu. Przy obsadzie powyżej 60 sztuk roślin rzepaku na m2 działanie triazoli może okazać się niewystarczające, ponieważ rośliny w tym przypadku zbyt silnie konkurują o światło. Zalecane jest wówczas użycie fungicydów pochodzących z innych grup chemicznych niż triazole. Regulację wzrostu rzepaku przeprowadza się wówczas poprzez zastosowanie znanego powszechnie ze stosowania w zbożach chlorku chloromekwatu – w skrócie CCC, czyli preparatu Stabilan 750 SL w dawce 0,5 do 0,75 l/ha, z chwilą gdy rzepak wytworzy 4-6 liści właściwych.
Wybór preparatu
Wśród fungicydów z grupy triazoli do jesiennej ochrony rzepaku przed chorobami można wykorzystać preparaty jednoskładnikowe o następujących substancjach czynnych: azoksystrobina, tebukonazol, metkonazol, difenokonazol bądź dwuskładnikowe o następujących substancjach czynnych: chlorek mepikwatu i metkonazol, tebukonazol i protiokonazol , boskalid i metkonazol, tebukonazol i difenokonazol. Najczęściej występującą substancją jest tebukonazol.
Szeroki asortyment dostępnych środków znacznie utrudnia wybór odpowiedniego rozwiązania. Podpowiadamy, jakie kryteria wziąć pod uwagę przy zakupie środka.
Powszechnie, głównym kryterium wyboru jest cena środka. Nie zawsze jednak ma to uzasadnienie. Poza ceną należy wziąć pod uwagę inne istotne aspekty. W pierwszej kolejności należy zapoznać się z historią pola, tzn. przeanalizować jakie gatunki roślin były wcześniej uprawiane, co stanowiło przedplon dla rzepaku ozimego, czy na danym polu były wprowadzane międzyplony, z jakim systemem uprawy roli mamy do czynienia. Następnie należy odnieść się do bieżącej sytuacji. Przy ciepłej i suchej pogodzie presja występowania grzybów będzie zdecydowanie mniejsza niż przy podwyższonej wilgotności, kiedy grzyby nie mają ograniczeń w rozmnażaniu się. W takiej sytuacji można zdecydować się na fungicydy w mniejszej dawce.
Aby nie doprowadzić do uodpornienia się patogenu na konkretne fungicydy, należy stosować rotację substancji czynnych.
Sucha zgnilizna kapustnych
Choroba wywoływana jest przez dwa gatunki grzybów
Leptosphaeria maculans oraz Leptosphaeria biglobosa.
Źródłem infekcji są resztki pożniwne porażonych roślin oraz materiał siewny. Zdarza się, że źródłem zakażenia mogą być rośliny z rodziny kapustowatych. W okresie jesiennym, sucha zgnilizna kapustnych rzepaku rozwija się poprzez zarodniki stadium workowego powstające na resztkach słomy rzepakowej. Owocniki po pewnym czasie uwalniają zarodniki workowe, które unoszone z masami powietrza – niekiedy na duże odległości – opadają na liście rosnącego na plantacji rzepaku i rozpoczyna się proces chorobowy. Po infekcji zarodnikami workowymi mamy do czynienia ze stadium konidialnym grzyba – Phoma lingam. Zarodniki te przenoszone są z kroplami deszczu na niewielkie odległości. Miejscem infekcji jest zwykle część podliścieniowa oraz liście.
Opisywana sucha zgnilizna kapustnych objawia się żółtymi, chlorotycznymi plamami o wielkości 2-5 mm. Następnie plama zmienia barwę na jasnobrązową lub jasnoszarą. Na powierzchni takich plam można zauważyć czarne punkty – owocniki (piknidia), z których uwalniane są w śluzowatej wstędze zarodniki, które są ważnym wtórnym źródłem choroby w czasie jesiennej, a potem wiosennej wegetacji rzepaku.
Choroba powoduje zamieranie liści, co zmniejsza powierzchnię asymilacyjną. Grzybnia poprzez nerw główny lub boczne przerasta i lokuje się w szyjce korzeniowej. Kiedy liść odpadnie jesienią, w miejscu blizny po ogonku widać brunatną plamę. To oznaka wniknięcia grzyba w to miejsce i rozpoczęcie procesu chorobowego, który jeśli nie zostanie przerwany, rozwinie się w mokrą zgniliznę, a pod koniec wegetacji doprowadzi do zmurszenia porażonej łodygi i do wyłamania się rośliny. W ten sposób dochodzi do ostatniej fazy rozwoju czynnika suchej zgnilizny kapustnych.
Szara pleśń
Choroba ta powodowana jest przez grzyba Botrytis cinerea. To polifag, który rozwija się wielu gatunkach roślin jedno- i dwuliściennych. W przypadku rzepaku, straty które wywołuje szara pleśń mogą dochodzić do 30 proc., szczególnie w latach wilgotnych.
Optymalne warunki do rozwoju choroby to temperatura ok. 10-18° C oraz wysoka wilgotność powietrza. Porażenie grzybem nasila się, gdy tkanki wielu roślin mają ślad uszkodzeń i wówczas choroba może wystąpić epidemicznie. Chorobie sprzyja wcześniejsze uszkodzenie przez wiatr, mróz, maszyny, zwierzęta, herbicydy czy szkodniki. Źródłem choroby są porażone resztki pożniwne roślin. Szara pleśń objawia się w postaci żółknięcia części blaszki liściowej. Chloroza może być rozległa, a na jej powierzchni pojawia się plama o barwie szaropopielatej, na której widoczny jest szary, luźny nalot grzybni z trzonkami konidialnymi. Stopniowo następuje proces gnicia porażonej powierzchni liścia i jego zamieranie. Gdy grzyb zaatakuje liście w pobliżu stożka wzrostu może doprowadzić do całkowitego zamierania rośliny porażonej.
Czerń krzyżowych
Chorobę wywołują grzyby z rodzaju Alternaria spp. Straty plonu wywołane przez ten patogen mogą sięgać 15-20 proc. Czerń krzyżowych rozwija się przy podwyższonej temperaturze (21–-27°C) oraz wysokiej wilgotności. Źródłem choroby są resztki pożniwne rzepaku.
Objawy widoczne w postaci brunatnoczarnych plam o owalnym kształcie. Początkowo plamy są małe (2-3 mm), a później powiększają się i ich średnica wynosi 5-8 mm. Mogą być otoczone chlorotyczną obwódką lub są jej pozbawione. Niekiedy na powierzchni plam widoczne jest koncentryczne strefowanie. Na powierzchni plam pojawia się też luźna grzybnia wytwarzająca zarodniki. Gdy na liściu jest wiele plam wskazujących na czerń krzyżowych, to liście takie żółkną i mogą zamierać.
Cylindrosporioza
Choroba ta powodowana jest przez zarodniki workowe grzyba Pyrenopeziza brassica. Źródłem zakażenia są porażone nasiona i resztki pożniwne chorych roślin. Cylindrosporioza rozwija się przy wysokiej wilgotności powietrza i temperaturze od 10 do 15°C. Ponadto sprzyja jej ciepła zima oraz wilgotna jesień i wiosna, uszkodzenia i osłabienia roślin oraz zwiększony udział roślin kapustowatych w zmianowaniu. Grzyb działa podstępnie, ponieważ do zakażenia dochodzi w okresie jesiennym, natomiast pierwsze objawy widoczne są dopiero wiosną. W okresie jesiennym na liściach po obu stronach powstają małe, białawe, okrągławe plamki, które później stają się nieregularne i bladobrązowe. Na zaatakowanych liściach pęka kutikula i odsłaniają się kosmkowate skupienia białego nalotu, które tworzą koncentryczne pierścienie. Są to skupiska zarodników stadium konidialnego grzyba Cylindrosporium concentricum (acerwulusy). Zaawansowana cylindrosporioza powoduje, że na liściach tworzą się skupienia nalotu o średnicy nawet około 1cm. Porażone liście deformują się, żółkną, więdną i przedwcześnie zamierają.